Қазақстандық банктердің 2024 жылғы таза пайдасы ресми статистикаға сәйкес 2,6 трлн теңгеге жетті. 2023 жылы банк секторы шамамен 2,2 трлн теңге, 2022 жылы – 1,5 трлн теңге пайда тапты. Осылайша, сектордың пайдасы тұрақты түрде өсіп келе жатқанын айтуға болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің сайтында жарияланған консолидирленген есептілікке сәйкес, 2024 жылы банктердің пайыздық табысы 7,4 трлн теңгеге жетті (2023 жылы 5,7 трлн теңге болса), соның ішінде клиенттермен жасалған операциялар немесе кредиттеу бойынша – 5,3 трлн теңге (2023 жылмен салыстырғанда – 4,1 трлн теңге). Сектор Ұлттық банкке орналастырған депозиттерден 809,8 млрд теңге (2023 жылы тек 309,5 млрд теңге) және бағалы қағаздармен жасалған операциялардан 757,5 млрд теңге (2023 жылы – 766,1 млрд теңге) әлдеқайда аз табыс алды. Комиссиялық табыстар 1,1 трлн теңгеге жетті, бұл шамамен былтырғы деңгейде.
Осы уақытта, 2024 жылы сыйақы төлеуге байланысты шығындар 4 трлн теңгеге жуық болды (2023 жылы 3 трлн теңге), соның ішінде депозиттік операциялар бойынша – 3,1 трлн теңге (2023 жылы – 2,4 трлн теңге). Комиссиялық шығындар 332 млрд теңге деңгейінде тіркелді (2023 жылы – 300,9 млрд теңге). Ал еңбек ақы шығындары 592,8 млрд теңгеден асып түсті, өткен жылы олар 472,1 млрд теңге болатын. 2024 жылы әкімшілік-шаруашылық қажеттіліктерге Қазақстан банктері 337,9 млрд теңге жұмсады, 2023 жылы бұл сома 274,4 млрд теңге болған.
Салықтық төлемдер мен басқа да бюджетке төлемдер туралы айтатын болсақ, 2024 жылы банк секторы мемлекетке 90,8 млрд теңге шамасында салық төлеген. Корпоративтік табыс салығының мөлшері 451,4 млрд теңгеден асты.
Ескерту, 2023 жылы банктер 72 млрд теңге салық төлеп, корпоративтік табыс салығы (КТС) – 324,3 млрд теңге төледі.
Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев соңғы бірнеше жылда банк секторы «асқын пайда» көрсетіп келе жатқанын бірнеше рет атап өтті. Оның айтуынша, мұндай асқын пайда банктердің тиімді жұмысының нәтижесі емес, негізінен инфляциямен күресу үшін Ұлттық банк қолданатын жоғары базалық мөлшерлеменің салдары. Бұған дейін президент банктерді нақты экономика секторын қаржыландырмауда сынға алған болатын.
«Сондықтан бұл сектордың әділ салық салуы туралы сөз болып отыр», — деді Тоқаев 2024 жылы Қазақстан халқына жолдауында. Ол сондай-ақ банктер төлейтін салықтардың олардың акционерлерінің дивидендтеріне пропорционалды болуы керек екенін атап өтті.
Президенттің бастамасын Мәжіліс депутаттары да қолдады. Қазіргі уақытта олар банктер үшін корпоративтік табыс салығын 30%-ға көтеруді ұсынып отыр, ал жаңа Салық кодексінің жобасында ол 25%-ға, ойын бизнесімен бірдей деңгейде белгіленген.
Сонымен қатар, 2024 жылдың маусымында Ұлттық банк төрағасы Тимур Сулейменов «банктерді» бөліп, оларға басқа салаларға қарағанда жоғары мөлшерлемемен жазалау дұрыс емес екенін айтты. «Біз қаржылық макрореттеуші ретінде банктерді ойын мекемелерімен және букмекерлік кеңселермен салыстыруға болмайды деп есептейміз. Иә, банктер соңғы екі жылда салыстырмалы түрде табысты болды, және сіздер білесіздер, бұл әлемде және бізде жоғары базалық мөлшерлеменің әсерінен болды, олар жақсы табыс тапты. Бірақ жалпы алғанда, олар супер пайда әкелетін сала емес. Бұл мұнай саласы емес, әсіресе ойын бизнесі емес. Сондықтан, біздің пікірімізше, оларды бөліп, корпоративтік табыс салығын жоғары мөлшерлемемен жазалау – дұрыс емес», — деді ол.
Сондай-ақ, Сулейменов банктер үшін корпоративтік табыс салығының көтерілуі заемдық қаржының құнына әсер етуі мүмкін екенін және басқа факторларға, соның ішінде инвестицияларға әсер ететінін түсіндірді.
Екі айдан кейін, қыркүйекте, сол уақытта ForteBank басқармасының төрағасы Бекжан Пирматов та банктердің жоғары табыстары тек соңғы жылдары байқалып отырғанын атап өтті. Мұндай тенденцияның болашағы туралы болжау қиын. Өз кезегінде банкир дамыған елдердің тәжірибесіне назар аударуды ұсынды, онда «асқын пайдаға бір реттік салықтар» енгізілген. Пирматов, егер сектордың одан әрі дамуы туралы сөз болса, мұндай тәсілдің дұрыс болатынына сенімді.
Ал Halyk Bank басшысы Умут Шаяхметованың пікірінше, банктердің таза пайдасына корпоративтік табыс салығын көтеру мемлекеттік бюджетке көмектеспейді, салықтар бәрібір төмендейді. «Осы тұрғыдан орта мерзімді және ұзақ мерзімді перспективаға қарау керек, бір сәтте біреуден «жүнді жұлып алуға» тырыспаған жөн», — деп ол өткен жылдың қараша айында Қазақстан финансистерінің XII Конгресінде осындай пікір білдірді. Шаяхметованың айтуынша, банктер елдегі ең ірі салық төлеушілердің бірі болып табылады.