Жоғары аудиторлық палата көлеңкелі экономиканы қарсы тұрудың тиімділігін мемлекеттік аудит жүргізді. Оның нәтижелерін Алихан Смайыловтың төрағалығымен өткен ВАП отырысында қарастырды. Мемлекеттік аудиттің талдауы негізінде бірқатар жоғары қауіп-қатерлі салалар мен бағыттар анықталды, олар көлеңкелі айналымға ұшырайды. ВАП-тың пікірінше, Қазақстанда «көлеңкелі» тауарлар немесе қызметтер өндіру ықтималдығы жоғары». Палатада КГД мәліметтерін мысал ретінде келтірді, онда «орталық Азияның үш елінің азаматтары Қазақстанда үш жыл ішінде 136 млрд теңге тапқан. Алайда, Ұлттық банктің ақпараты бойынша, осы уақытта олар өз елдеріне барлығы 1 трлн теңге аударған».
ВАП мәліметтері бойынша, бүгінгі таңда Қазақстанда көлеңкелі экономикаға қарсы біртұтас саясатты қалыптастыруға жауап беретін мемлекеттік орган жоқ. Нәтижесінде, әрбір мемлекеттік орган өз құзыреті шегінде шаралар қабылдайды, бірақ нақты функционалды бөлініс жоқ біртұтас жүйе жоқ.
«Кешенді жоспарлар көлеңкелі экономиканы төмендетуге жеткілікті түрде бағытталмаған. Шаралар нашар әзірленген, кейбірі іс жүзінде бақылаудан алынып тасталады. Олардың көлеңкелі экономиканы төмендетудегі әсері бағаланбайды. Аудит нәтижелері бойынша, елде жасырулы айналымның айтарлықтай көлемі бар», — деп атап өтті ВАП төрағасы Алихан Смайылов отырыс барысында.
Аудиторлар сондай-ақ байқаусыз экономика анықтау әдістемесіне қатысты сұрақтар туындады, онда жиі қолма-қол ақшасыз айналым коэффициенті қолданылады. Бұл физикалық тұлғалардың тауарлар мен қызметтер үшін жасаған қолма-қол ақшасыз төлемдерінің ЖІӨ-ге қатынасы. «Мұндай төлемдердің үлесі жыл сайын артып келеді, бұл автоматты түрде көлеңкелі экономиканың деңгейін «төмендетеді». Сондықтан, осы коэффициенттің негізділігі күмән тудырады», — деп санайды ВАП.
Аудиторлар көлеңкелі экономиканы анықтау әдістемесін қайта қарастыру керек деп есептейді. Бүгінгі таңда қолма-қол ақшасыз айналым коэффициенті — физикалық тұлғалардың тауарлар мен қызметтер үшін жасаған қолма-қол ақшасыз төлемдерінің ЖІӨ-ге қатынасы қолданылады. Алайда, мұндай төлемдердің үлесі жыл сайын өсіп келеді, бұл көлеңкелі экономиканың деңгейін «төмендетеді». Осы коэффициентті таңдаудың негізділігі ВАП-тың күмәнін тудырады.
Сонымен қатар, есептеудің бір категориясында тұрғын үйді жалға алу және көңіл көтеру саласындағы мәліметтер ескерілмейді. Басқа категорияда шағын кәсіпорындар бойынша деректер жинау толық емес, тек іріктелген әдіспен жүзеге асырылуда. Соның салдарынан көлеңкелі экономиканың қамтуы төмендейді.
Аудит нәтижесінде анықталды:
- бюджеттегі жанама жоғалтулар 74 млрд теңге;
- 18 рәсімдік бұзушылық;
- 23 жүйелік кемшілік.