2025 жылдың қаңтарында Қазақстандағы картоптың бағасы күрт көтеріліп, бүгінгі таңда көптеген сауда нүктелерінде килограммы 500 теңгеден асады. Ал 2024 жылдың соңында өнімнің бағасы 150-200 теңге аралығында болған.
Қазақстанның Картоп өсірушілер мен көкөніс өсірушілер одағының төрағасы Байжан Уалихановтың пікірінше, қаңтардың алғашқы күндерінде мерекелік күндердің көптігінен картопқа сұраныс күрт артты. Бұл белгілі бір тапшылық тудырып, ритейлерлердің пайдасына шешілді. Оның айтуынша, бұл процесс елдің оңтүстік өңірлерінде басталды.
«Егер өндіруші картоптың бөлшек саудадағы бағасының қоймадағы бағадан үш есе жоғары екенін көрсе, онда ол, сәйкесінше, өз маржасын арттыруға тырысады», — деп түсіндіреді Уалиханов. Дегенмен, 230-240 теңгеден жоғары бөлшек бағасы көп өспегенін атап өтті, бұл премиум картопқа қатысты. Оның айтуынша, қарапайым (миксовый) картоп өндірушілермен 105-170 теңге аралығында сатылып жатыр.
«Басқа мәселе, сауда компаниялары микстарды және белгілі бір мөлшерде ірі калибрленген картопты сатып алып, партияларды араластырып, барлығын премиум өнімнің бағасымен шығарады», — деп қосады сарапшы. Мұнда ол мемлекеттік органдар тарапынан бақылаудың жеткіліксіздігін көреді.
Сондай-ақ, Уалиханов әлеуметтік картоптың бір бөлігінің, төмен бағамен сатып алынған, делдалдар арқылы супермаркеттерден тыс нарықтарға жаңа бағалармен кеткенін болжайды.
Осы уақытта ҚР Сауда және интеграция министрлігі 2025 жылдың басынан бері картопқа 15% сауда үстемесін асыра пайдалану бойынша 49 құқық бұзушылықты анықтағанын 22 қаңтарда хабарлады. Сондай-ақ, ведомствода ірі сауда желілерімен, атап айтқанда Small және Magnum компанияларымен кездесулердің нәтижесінде Астанада картоптың орташа бағасы төмендегенін растайды: МТИ мәліметтері бойынша, Small сауда желісінде — 280 теңгеге, ал Magnum желісінде — 185 теңгеге.
22 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстандағы картоптың орташа бағасы 322 теңгені құрайды. Елдің барлық өңірлеріндегі СПК серіктес әлеуметтік дүкендерде картоп жеткілікті мөлшерде және нарықтық бағадан төмен бағамен бар, деп сендірді министрлік.
Дегенмен, 23 қаңтарда Алматыда Magnum картопты («фермерлік», «таңдаулы») 449-529 теңгеге, ал Small (Spar) — 399 теңгеге (бірінші сортты картоп) сатады.
«Өңірлерде тұрақтандыру қорларында қалыптасқан картопты сатудың жалғасуда. 2024 жылдың желтоқсанынан 2025 жылдың 19 қаңтарына дейін 85,4 мың тонна жалпы қордан 23,6 мың тонна картоп сатылды», — деді министрлікте.
Алайда, Картоп өсірушілер мен көкөніс өсірушілер одағының төрағасының айтуынша, бұл өнімге сұраныс жоғары болып қала береді. «Халық картопты жаппай сатып алып жатыр, ал сатушылар тәуекелге барады: оларға 200% пайда жоғалтуға қарағанда, кішкентай айыппұл төлеу тиімдірек», — дейді ол.
Онлайн-ритейлерлер туралы айтатын болсақ, «Airba Fresh» ЖШС директоры Даниэль Кимнің мәліметтері бойынша, Алматыдағы желі нүктелерінде картоптың орташа бағасы 450 теңгені құрайды. Баға біртіндеп төмендей бастады, алайда ол әлі де былтырғы 350 теңге мен максималды 550 теңге арасынан ауытқуда, деп нақтылайды ол. Картоптың бағасының өсуіне негізінен Ресейден өнімнің импортына қойылған шектеулер әсер еткен, дейді Ким. Бағаның төмендеуі Қазақстан тарапынан экспортқа тыйым салынғаннан кейін басталды, деп толықтырады ол.
Сонымен қатар, Airba Fresh мәліметтері бойынша, осы кезеңде картопқа сұраныс 2024 жылмен салыстырғанда 10%-дан аспайтын деңгейде аздап артты.
Тәуелсіз экономист Марат Қайырленов, картоптың экспортын шектеу шешімі бағаларды реттеуге әсер етпейді деп сенімді. Оның пікірінше, өнімнің қымбаттауына Ресей тарапынан сұраныстың артуы әсер етті. Экономист бұл жағдайды 2024 жылы Ресейде өнімнің аз болуы мен байланыстырады.
«ЕАЭО-дан шығару бойынша қабылданған тыйым жағдайды айтарлықтай өзгертпейді, себебі Ресей ЕАЭО құрамында және, көріністен, біздің нарықтан картоп сатып алуды жалғастырады», — дейді ол. — Ресейліктер бізден азық-түлікті көбірек сатып алуға мәжбүр болады, себебі олардың ауыл шаруашылығы санкциялардан зардап шегеді».
Қайырленовтың пікірінше, Ресейге картоп экспортын шектеу тактикалық тұрғыдан дұрыс болады. Ал Қазақстан үшін мәселені жүйелі түрде шешу үшін өндірісті арттыру қажет. «Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы техникасына утильсалымды жою да орынды, бұл біздің кәсіпкерлер үшін осы бизнеске «кіріс шегін» төмендетеді», — деп қорытындылайды экономист.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметтері бойынша, көрші елдер, әсіресе Өзбекстан тарапынан сұраныстың артуы және биылғы жоғары экспорттық бағалар картоп экспортын 1,5 есеге, яғни 411 мың тоннадан 605 мың тоннаға дейін арттырды.
18 қаңтарда Сауда қызметі мәселелері жөніндегі Межведомствалық комиссия картоптың үшінші елдерге экспортын 6 ай мерзімге шектеу туралы шешім қабылдағанын еске саламыз. «Бұл шара ЕАЭО елдеріне қатысты қолданылмайды, алайда осы бағыттағы экспорт бақылауда болады. Сонымен қатар, қалыптасқан жағдайды ескере отырып, 16 қаңтарда экспортқа фитосанитарлық сертификаттарды беру толық тоқтатылды», — делінген АШМ хабарламасында.
Сонымен қатар, министрліктің мәліметінше, 2025 жылдың ерте өнімдеріне дейін ішкі қажеттілікті толық жабуға жеткілікті картоп қоры бар. АШМ мәліметтері бойынша, 19 қаңтардағы жағдай бойынша қорлар 850 мың тоннадан асады, сауда желілеріндегі қорларды (картоп өсірушілер ассоциациясында 600 мың тонна, тұрақтандыру қорларында 68 мың тонна, ЛПХ және кіші шаруашылықтарда 200 мың тоннадан астам) есепке алғанда.