Кітапханалар – білімнің шептері, олардың миссиясы – оқитын ұлт тәрбиелеу.

Артықшылықтар мен кемшіліктер

Бір жағынан, бұл жаңалықтар сөзсіз пайдалы, бірақ екінші жағынан – ақпаратты алу мен қолжетімділігінің жеңілдігі адам менталитетін ғана емес, сонымен қатар оның ойлау қабілетін де өзгерткен. Көптеген адамдар ғаламтордың кітапты ығыстырып жатқандығына алаңдайды, ал кітап ғасырлар бойы білімнің көзі және сақтаушысы болып саналады. Тек кітап адамды интеллектуал етеді, өзіндік ойлауға қабілетті, сол арқылы ғылымды дамытуға және қоғамды жетілдіруге мүмкіндік береді.

Осыған байланысты кітапханалардың рөлі әлі де зор.

Көп қырлы болу

Заманауи кітапхана – бұл тек дәстүрлі кітапханалық-ақпараттық мекеме ғана емес, сонымен қатар пайдаланушының тұлғасына және оның қажеттіліктеріне бағдарланатын қоғамдық өмір орталығы, дейді ҚР Ұлттық кітапханасының директоры
Бакытжамал Оспанова (суретте).

Уақыттың әсерімен тұрғындарға қызмет көрсету дәстүрлі формалары өзгеруде. Мысалы, кітапхана кеңістігінде топтық және жеке жұмыс, шығармашылық, қарым-қатынас, әртүрлі мәдени шаралар мен көрмелер өткізу үшін жаңа аймақтар пайда болуда. Сондықтан кітапханалар біртіндеп білім, білім беру және демалыс орталықтарына айналуда. Компьютерлік технологияларды енгізу пайдаланушылардың кітапхана ішінде және одан тыс кезеңдерін автоматтандыруға, электрондық каталогтар мен деректер базаларын, электронды
кітапханаларды құруға мүмкіндік берді.

ҚР Ұлттық кітапханасы ерекше ғылыми және әмбебап қорымен ерекшеленеді, ол шын мәнінде құнды мәдени мұра болып табылады. Соңғы жылдары кітапхана жаңа раритеттермен, әртүрлі бағыттағы басылымдармен толықтырылды. Ұлттық тілдерде баспалар жүйесі қалыптасып жатыр, деп түсіндіреді Бакытжамал Оспанова.

– Бүгінгі күні жалпы кітап қоры – 123 әлем халықтарының тілдерінде жеті миллионнан астам сақтау бірлігі, – деп жалғастырады ол. – Біздің кітапханада қазақ кітаптарының және Қазақстан туралы кітаптардың ең толық коллекциясы, қолжазбалар, көркем альбомдар, картографиялық, ноталық және музыкалық басылымдар сақталған... Ерекше назар аударатын қор – 40 мыңнан астам құжатты қамтитын сирек кітаптар мен қолжазбалар қоры, оның ішінде мыңнан астам қолжазба бар.

Кітапхананың басты міндеті – қоғамның ақпараттық, білім беру және мәдени дамуында көмек көрсету, сондықтан кітап қорын жаңа әдебиетпен толықтыру өте маңызды. Қорды толықтырудың негізгі көзі – ҚР «Мәдениет туралы» және «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңдарына сәйкес алынатын міндетті тегін даналар. Қор сонымен қатар мәдениет және ақпарат министрлігінің мемлекеттік бағдарламасы бойынша шығарылатын әдебиет есебінен, сондай-ақ сыйлық ретінде алынған басылымдар есебінен толықтырылады. Мысалы, біздің кітапханаға Сабит Мұқанов, Мұзафар Әлімбаев, Қалжан Бекқожин, Герольд Белгер, Азильхан Нұршаихов және басқа да танымал мәдениет және қоғамдық қайраткерлердің жеке кітапханаларынан кітаптар коллекциялары тапсырылды.

Сондай-ақ, Ұлттық кітапхана «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы бойынша шығарылған басылымдардың депозитарийі болып табылады. Бұл Қазақстанның тарихы, археологиясы, философиясы, педагогикасы, саясаты, архитектурасы, экономикасы, заң, этнография және мәдениетіне арналған кітаптар, энциклопедиялық сөздіктер, анықтамалықтар және қазақстандық жазушылардың әдеби шығармалары. Олардың арасында қазақ фольклорының 100 томдық жинағы «Бабалар сөзі», 20 томдық «Қазақ халқының философиялық мұрасы», «Әлемдік философиялық мұра», «Әдеби жәдігерлер», 14 томдық «Тарих – адамзат ақыл-ойының қазынасы», 10 томдық «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Адамзат ақыл-ойының қазынасы. Психология», «Қазақтың ата-заңдары», «Древний мир права казахов» және басқа да, сондай-ақ әлем классикасының үздік шығармаларының қазақ тіліне аударылған «Әлем әдебиеті кітапханасы» сериясы бар.

– Тәжірибе көрсеткендей, оқырмандардың қазіргі уақытта ең көп қызығушылығын тудыратын тақырып – тарихи. Ал жастардың оқырмандық таңдауларында бизнес әдебиеті жетекші орын алады. Сондай-ақ, өзін-өзі дамыту, заманауи технологиялар, жасанды интеллект, саларалық пәндер туралы әдебиет ерекше қызығушылық тудырады. Ең белсенді оқырмандар – студенттер. Бізде көркем әдебиет, газеттер мен журналдарды оқу үшін келетін тұрақты оқырмандар да бар. Олардың арасында тек жастар ғана емес, сондай-ақ зейнеткерлер мен мектеп оқушылары да бар. Жалпы, жыл сайын кітапхананы миллионнан астам оқырман келіп тұрады, – деп атап өтті Бакытжамал Оспанова.

Кітап бәрінен жоғары

Ғылыми бағыттың дамуы – республикадағы кітапхана саласын дамытуға ғана емес, сондай-ақ кітапханалық жұмыстың дамуын болжауға мүмкіндік беретіні – басым бағыттардың бірі. Кітапхана жыл сайын «Қазақстан кітапханалары. Фактілер мен сандар» ақпараттық-талдау шолуын дайындайды, және бірдей онлайн жүйені жүргізеді. Бұл Қазақстандағы кітапханалық істің жағдайы мен перспективаларын талдауға мүмкіндік беретін толыққанды кәсіби ресурс.

Сонымен қатар, сирек кітаптар мен қолжазбалар қорына зерттеулер жүргізілуде. Мысалы, зерттеу нәтижесінде араб тіліндегі «Китаб Сихах фи-лұғат» қолжазбасы, ғалым Абу Насыр Исмаил аль-Жаухаридің (шамамен 940–1002) еңбегі анықталды, сондай-ақ ортағасырлық түркі (шағатай) тілінен кириллицаға транскрипциямен және Ходжа Ахмет Яссауи шәкірті Сулеймен Бақырғанидің «Хикмат Хазирет Султан аль-Гарифин» қолжазбасының факсимилесі 984 бет көлемінде шығарылды. Бұл XVI ғасырдың қолжазбасы 2003 жылы ЮНЕСКО-ның «Дүниежүзілік мұра» бағдарламасының халықаралық тізіміне енгізілді, ол «Бақырған кітабы» шығармасының ең толық нұсқасы, оған 393 хикмата енгізілген.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында кітапхана сталиндік репрессияларға ұшыраған ақындар мен жазушылардың өмірі мен шығармашылығына арналған «Қайтарылған есімдер» атты ретроспективті библиографиялық көрсеткіштер сериясын шығарды – Ахмет Байтурсынұлы, Жусупбек Аймауытов, Миржақып Дулатұлы, Магжан Жұмабаев, Шаһкәрім Құдайбердіұлы. «Алаш» тақырыбына «Алаш қозғалысы: тарихы мен қазіргі кезеңі» және «Алихан Бөкейхан» библиографиялық көрсеткіштері арналады.

Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің мерейтойына «Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстан (1941–1945)» атты екі бөліктен тұратын ретроспективті библиографиялық көрсеткіш дайындалды.

Қазақстан әдебиетінің классиктері мен қазіргі жазушылардың өмірі мен шығармашылығына арналған көрсеткіштер ерекше қызығушылық тудырады: Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов, Кемел Токаев, Олжас Сүлейменов, Мұқағали Мақатаев, Оралхан Бөкей және басқалар.

Өткен жылы мемлекеттік және қоғамдық қайрат