Түнгі аспанның сұлулығы мен поэзияның тереңдігі! Жаңа кітаптың беттерінде жүрегіңізді елжірететін сөздер мен сезімдер бар. Сізді таң қалдыратын шығармашылық әлеміне саяхат жасаңыз! Бұл по...

Менің алдымда «Ай түндерінің табыны» деген лирикалық атаумен шыққан салмақты екі томдық кітап жатыр. Бұл шығармалардың авторы – ақын Раушан Буркитбаева-Нукенова. Екі томдық Мәскеуде «Көркем әдебиет» баспасынан жарық көрді.

Біздің поэзиямыздың патриархы Олжас Сулейменовтың кеңес сөзі бірінші томды ашады. Ол авторды «қазіргі Қазақстан поэзиясының жарқын феномені» деп атайды. «Мен оның көп түсті және өнімді әдеби еңбегін бірнеше жылдан бері бақылап келемін. Стилінің қалай дамып жатқанын, поэмаларының қалай шебер әрі терең бола бастағанын көремін», – деп атап өтті Олжас Омарович.

Сондықтан, поэзияның маңызды екенін ескере отырып, мэтрдің қаншалықты дұрыс екенін қарастырайық.

Кітаптың Мәскеуде, орыс әдебиетінің ұлы астанасында шыққаны да маңызды, әрі «Көркем әдебиет» баспасы авторларды таңдау барысында жауапкершілікті сезінеді.

Шын мәнінде, мен Раушанның поэзиясымен бұрыннан таныс емес едім. Жай көз жүгірту арқылы ештеңе түсіне алмайсың – оның даусының сипатын, интонациясының ерекшеліктерін, ақынның өзіндік дыбыстық портретін түсінуге тырысу керек болды.

Міне, Раушанның өлеңдерімен жақынырақ танысқанымда, олардың – тірі, шынайы, жылы, ұлттық негізі бар екенін байқадым. Оларда – шексіз дала, сұр қыста, ай түндерінің табындары, дала батырлары, көктемнің қоңыр желі, сексеуіл – шөлдің күзетшісі… Ол – айқын және мазмұнды образдардың ақыны. Оның өлеңдерінің атаулары-ақ өздері айтып тұр: «Күз барлық көз жасын төкті…», «Салқын, жіңішке бұтақта…», «Күз алтын шаштарын жайды…», «Жанның айнасы арқылы түн тағы да қашады…»

Раушанның даусы таза, нәзік, жаңа. Сонымен қатар, ол заимствованиям мен стильдік өрнектіліктен де ада емес. Кейбір өлеңдер классикалық поэзияның әсерінде туған. Бұл табиғи процесс, ал аға буынның шығармашылығын қайта қарау – әдебиеттің дамуының бір тәсілі. Тек, бұл өзіне жаңа, өзіндік нәрселерді поэзияға енгізумен бірге жүруі маңызды. Раушан дәл осылай істейді: дайын сюжеттерді өзінің нәзік қабылдауымен бұрып жібереді.

Әрине, оның шығармашылығына Олжас Сулейменов, Бахытжан Канапьянов, Бахыт Кайрбеков, Ауэзхан Кодара және, әрине, ұлы орыс ақындарының ықпалы анық байқалады. Бірақ, оның поэзиясында автордың ешкімге ұқсамауға ұмтылысын сезінесіз. Бұл лирикалық өлеңдерде оған үлкен дәрежеде қол жеткізуге болады. Мысалы, «Блоктың артында блок…», «Түнгі жұмбақ және мұң…», «Батырлар қайда кетті?» және басқалар, онда ақын образдар мен ой, идеяның нақты бірлігін және үйлесімділігін жетеді.

Оның жанында үлкен мөлшерде таза, жаңа, жастықты қайтаратын махаббат зарядтары бар; жерге, осы үлкен сезім өтуі керек бастауларға күшті тартылыс:

…Еріндердің flamesінде таңның шырағы сөнуде,

Ал жұлдыздар, шаршаған, таң сарығын өшіріп жатыр.

Тағы да разлука кукушкамен айғайлайды,

Және менің жүрегім тағы да ауырсынуда…

* * *

Айдың алтын сүйегі

Түннің қара өрікінде еріп кетті…

Есімде балалық шақтың саясы

Саябақ. Онда аллеялар қара…

Сен жабайы түннің құдықына ұшып барасың

Дыбысы бар тыныштықтың қауырсынымен…

Әрине, екі томдықтың беттерінде жанды жаңартатын жолдар арасында кейбір қисынсыз, сәтсіз жолдар да бар… Меніңше, олар ақынның рационалистік көзқарасымен байланысты. Раушанның өлеңдері әдеби, кейде жарқыраған, эксцентрлі, батыл, бірақ кейбіреулерінде идея, ой, сезімді түсінудегі тереңдік үшін қажетті тікелейлік жетіспейді. Мысалы, «АргаМаки» өлеңіндегі әйгілі Аргамактың образы.

Сонда бірден Заболоцкийді еске аласың: «Жан еңбек етуге міндетті ⁄ Түнімен және күнімен, түнімен және күнімен…» Егер сен рухани көруіңе, сезімталдыққа әлсіздік танытсаң, онда поэтикалық жолдарда өзінің ішкі күйіңді көрсету мүмкін емес.

Беттерді әрі қарай парақтағанда – тағы да тамаша өлеңдермен кездесесің. Көпшілігіміз жақсы шараптың дәмін алғанымызбен, бірақ Раушан секілді жаза алмайтындарымыз да бар:

Шарапта шындық жарқырады

бокалдың түбінде.

Және ол, түс сияқты,

кристалдардың ойыны.

Және шыныдағы таңбалар

көрінбейтін тағдырдың

Тыныштықта жылап,

қайталанбайтын.

Шараптың сұлулығын тек талантты ақын ғана осылай сезіне алады. Мұндай метафорикалық тұрғыдан күрделі өлеңнің жанында «Томирис», «Ақпан нәзіктігі», «Қаңтар трагедиясы. Алматы», Чингиз Айтматовқа, Белла Ахмадулинаға, Абдижамил Нурпеисовке арналған поэмалардағы образды ашық жолдарды кездестіруге болады.

Раушан Буркитбаева-Нукенованың соңғы шығармаларында біз ересек ақынды көреміз, банальды әдеміліктерге, өлеңдердің сәнсіздігіне жол бермейді. Ол өлеңдердің мелодиялық, стильдік және композициялық толықтығына ерекше назар аударады, поэтикалық фразаның толық еркіндігі мен сөйлеушілігімен. Тағы да, біз оның сезімдерді сипаттаудағы табиғатына жақын екеніне куә боламыз. Раушан оны тек сезінбейді, ол оның әлемді қабылдау гармониясынан, оның талантының табиғатынан өседі, бұл «Уақыт өшеді, бірақ аңыздар әлі де жаңа» өлеңінде көрінеді.

Осип Мандельштам, жас студент Всеволод Рождественскийге оның жастық өлеңдерін қайтарған кезде, оларда күтпеген нәрселердің аз екенін айтты. Мастермен келіспеуге болмайды. Егер күтпеген нәрселер болмаса, онда поэзия да болмайды, тек өлең жазушылық қана болады. Күтпегендік – нағыз поэзияның ең дәл өлшемі.

Раушанның шығармашылығында мені тағы бір талантының қыры қуантты. Бұл оның поэзиясындағы интонация еркіндігі – өз сезімдерінің тереңдігімен бөлісу еркіндігі. Себебі сезім – ақынның басты