Нагим-Бек Нурмухаммедовтың әлемге көзқарасы
Халық суретшісі Қазақстан ССР, Ч. Валиханов атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, өнертану кандидаты, Ұлы Отан соғысының ардагері – осылардың бәрі Нагим-Бек Нурмұхаммедов туралы. Оның Қазақстанның бейнелеу өнеріне қосқан үлесі тек кескіндемемен шектелмейді. Ол қазақ халқының халық шығармашылығы, заманауи өнер туралы мақалалар жазған, «Қазақстан ССР графикасы», «Еңбек даңқы», «Қазақстан өнері», «Қожа Ахмет Яссауи мавзолейі», «Ұлы Отан соғысының қатысушысы Қазақстан суретшілері» атты кітаптар шығарған.
– Кастеев атындағы музейдің қызметкерлері суретшінің ғасырлық мерейтойына 100 шығармасын көрсете алды, – дейді Павлодар облыстық көркем өнер музейінің директоры Агертис Солтанбаев. – Мұнда мен бұрын көрмеген туындылар ұсынылған. Мысалы, «М. В. Фрунзенің Самарқанда халық жасағында сөйлеуі» шығармасын мен тек оқулықта көргенмін, мүмкін төртінші сыныпта. Шын мәнінде, бұл оның дипломдық жұмысы. Ал қандай жандандырулар! Қанша көп мәліметтер берілген! Мектепте оқығанымыздан бірден көрінеді, монументалдылығы сезіледі. Тарихи сюжеттерді жазу қиын, ал мұнда жас суретші өз дипломдық жұмысымен өзін жариялап, бірден мектеп оқулықтарына кірді.
Танымал суретшінің ерекше алуан түрлі шығармашылығы – портреттер, пейзаждар, жанрлық композициялар – өз заманындағы көркем әлемнің картинасын бейнелейді. Оның бай өмірбаяны оқиғаларға толы: ол Ұлы Отан соғысының қатысушысы, марапаттары бар, көп саяхаттаған, белсенді қоғамдық өмір сүрген, өнер туралы кітаптар жазған. Нагим-Бек Нурмұхаммедов жасағанның бәрінде өзінің еліне, халқына, оның өмірі мен дәстүрлеріне деген сүйіспеншілік сезімі әрдайым болады.
«Қазақстан Магниткасында» сериясы 1959 жылы Теміртауға жасаған сапарынан алған әсерлермен жасалған. Далада көз алдымызда қуатты металлургиялық комбинат өсіп, жаңа Теміртау қаласы салынып жатқан. Әлбетте, бұл әсерлі болды. Нурмұхаммедовтың шығармалары – бұл сондай-ақ, олар тұратын жермен тығыз байланысты қарапайым және тамаша адамдар туралы әңгіме.
Суретші үшін әскери-теңіз флотына арналған туындылар сериясы ерекше қымбат болды – бұл оның өмірбаянының бір бөлігі. Ол офицерлердің, даңқты флотоводецтердің портреттерін үлкен сезіммен жазады.
– Оның шығармаларымен кездескен сайын, осы суретшіні жаңа қырынан ашасыз, – дейді көрменің кураторы Кульжазира Мұқажанова. – 20 немесе 50 жыл бұрын, мүмкін, оған көзқарас мүлде басқаша болған. Қазір, менің ойымша, жастар үшін, әсіресе жас суретшілер үшін, Нагим-Бек Нурмұхаммедовтың шығармашылығының эволюциясын көру өте маңызды. Біз экспозицияны 50-ші жылдарды ерекшелеу үшін осылай құрдық. Туындылар, ең алдымен, реалистік тәсілмен ерекшеленеді. Суретші сол уақытта Репин атындағы Өнер академиясын жаңа бітіріп, кәсіби академиялық білім алған, және ол өз шеберлігін барлық жарқылымен көрсетеді. Ол портреттерді жазуда қандай қызықты шешімдер қабылдайды! Образдар шектен тыс реалистік, белгілі бір тартымдылық әсеріне ие: қайда қарасаңыз да, портреттегі адамның көзі дәл сізге қарайтын сияқты.
Портрет жанры Нурмұхаммедовтың шығармашылығында маңызды орын алады. Түрлі мамандықтағы адамдардың, соның ішінде мәдениет пен өнердің танымал тұлғаларының кең галереясы жоғары рухани мәнмен ерекшеленеді. Автор өз кейіпкерінің рухани және интеллектуалдық өмірінің байлығын жеткізуге тырысады.
Суретшінің шығармашылығында жарқын бет – оның шетелдерге саяхаттары. Ол қай жерде болса да – Еуропада, Жапонияда немесе Бразилияда, Үндістанда немесе Америкада – әр жерден тірі бақылаулар, жарқын әсерлер әкеліп, оларды кейіннен туындылар сериясына айналдырады. Мысалы, «Копакабанада кездесу», «Актриса Мария Делла Коста портреті», «Көшелердің көпіршісі», «Сан-Паулудың шетінде» және «Бразилия» циклына кіретін басқа да картиналар. «Тибет ламасы» мен «Ганди портреті» үнді сериясынан, сондай-ақ «Фудзияма тауы», «Хиросима», «Хонго-Син мүсіншісі әйелімен» жапон сериясынан нәзік детальдармен ерекшеленеді. Нагим-Бек Нурмұхаммедовтың шығармашылығының мәнін бір сөзбен білдіруге болады – сенімді. Оған сенесіз, сондықтан оның көзімен осы әлемге үңілгенде, бірден сіздің, жеке, әлем бейнесіңіз жайылып жатқанын түсінесіз.