Қазіргі тариф деңгейі, ұлттық тасымалдаушының өкілдері айтуынша, көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын өтеуге және пайда алуға мүмкіндік бермейді, мысалы, табыстың бір бөлігін теміржол желісінің жағдайын сақтау үшін инвестициялауға. Осы себептен, магистральдық жолдардағы тозу деңгейі 57% құрайды, бұл желінің сенімділігіне теріс әсер етеді. Бәрінен бұрын, ТМД елдері арасында Қазақстанда жүк теміржол тасымалдары үшін ең төменгі тарифтер сақталып отыр. Қазақстанның тарифі Ресейден үш есе, Қырғызстаннан 4,5 есе, ал Өзбекстаннан жеті есе төмен.
Тәуелсіз қаржы аналитигі Андрей Чеботарев тарифтердің көтерілуін және экспорттық тарифтердің реттеуін жеңілдетуді қолдайды. Оның пікірінше, «төмен тарифтермен ҚТЖ көрші елдерді субсидиялайды, олар негізінен Қазақстанның шикізатын әрі қарай өңдеу үшін импорттайды». Өзінің авторлық каналы FINANCE.kz-де ол «қызметтерді өзіндік құнынан төмен бағамен ұсыну — дамудың болуы туралы сөз қозғауға болмайды. Компания өз қызметтерін көрсетуге жұмсайтын қаражаттан арзан сата отырып, қалайша дамуы мүмкін?» деп атап өтті.
Тарифтердің өсуі бірден болмайды, бірақ кезең-кезеңімен. Мәселен, 2024 жылы жүк тасымалдарына арналған реттелетін тарифтердің орташа деңгейі 12,7%-ға, ал өткен жылы 18%-ға өсті. Тарифтердің көтерілуі ҚТЖ-ның табысына оң әсер етті, жарияланған есеп мәліметтеріне сәйкес, осы кезеңде ол 9%-ға артты, алайда сату рентабельділігі 5%-дан 9%-ға дейін жылдық көрсеткіште төмендеді, себебі сату өзіндік құнының өсу деңгейі, валюта айырмашылығынан туындаған шығындар мен жоғары қаржылық шығындармен салыстырмалы болды.
Тариф қалай өседі
Ішкі тасымалдар үшін тарифтер 2024-2026 жылдар аралығында жыл сайын 24%-ға кезең-кезеңімен көтеріледі, бұл инфляцияға 0,15 п.п. тікелей әсер етеді. Осы уақытта азық-түлік тасымалдарына арналған тарифтер қазіргі деңгейде қалады.
Экспорттық жүк тасымалдары үшін тарифтер 2024 жылдың 7 наурызынан бастап рентабельдік деңгейіне көтерілетін болады. Ішкі тасымалдармен салыстырғанда, экспорттық тасымалдар инфляцияға әсер етпейді және ҚТЖ тарифтерінің өсуіне аз сезімтал. Экспорттық тарифтердің артуынан түсетін табыс теміржол инфрақұрылымын, соның ішінде Трансқазақстандық теміржол коридоры жобаларын дамытуға жұмсалады.
Экспорттық тарифтердің өсуі үкіметтің экономиканы әртараптандыру бойынша жүргізген жұмысымен байланысты. ҚТЖ-да экспорттық тарифтердің көтерілуі өңдеу өнеркәсібінің дамуын ынталандыратынына сенімді, бұл өз шикізатын пайдаланып, өндірістік циклді ел аумағында замкнуту мүмкіндігін береді.