«Келісімге сәйкес тараптар жыл сайын Қазақстан Республикасының біртұтас энергетикалық жүйесі арқылы Ресей Федерациясынан берілетін электр энергиясының көлемін келіседі. Осы орайда, қызметтер үшін төлем Қазақстан Республикасының тарифтерді мемлекеттік реттеу саласындағы уәкілетті органы белгілеген тариф бойынша жүзеге асырылады, бұл тариф Қазақстан Республикасының өз тұтынушылары үшін электр энергиясын беру тарифінен аспайды», – делінген заң жобасы бойынша палатаның қорытындысында.
Палата отырысында құжатты таныстырған энергетика министрі Алмасадам Саткалиев Қазақстанның энергетикалық жүйесі Ресейдің энергетикалық жүйесімен параллель режимде жұмыс істеп жатқанын еске салды. Оның айтуынша, энергетикалық жүйелердің параллель жұмыс істеуін қамтамасыз ету бойынша келісім жобасының негізгі мақсаты – тараптар арасындағы параллель жұмыс процессінде туындайтын өзара қатынастарды формализациялау, сондай-ақ осы өзара әрекеттесудің жүзеге асырылатын негізгі шарттарын анықтау.
«Қазақстанның Біртұтас Энергетикалық Жүйесінде соңғы жылдары реттеуші қуаттардың жетіспеушілігі байқалып, электр станцияларындағы апаттық және жоспардан тыс жөндеулердің салдарынан, шекарадағы межелік трансфердің фактілік сальдосының сағаттық ауытқулары Ресейдің Энергетикалық Жүйесімен салыстырғанда келісілген рұқсат етілген көлемдерден +/- 150 МВт едәуір асып кеткен. Кейбір сағаттарда қуаттың ауытқулары 1500 МВт-қа дейін жетті. Қазақстан мен Ресей арасындағы электр қуатының трансферінің рұқсат етілген мәндерінің жүйелі түрде асып кетуіне байланысты, 2021 жылдың 15 қарашасында Ресей тарапынан 2009 жылғы 20 қарашадағы Ресей Федерациясы Үкіметі мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арасындағы келісімді жаңарту мәселесі көтерілді», – деді министр.
Күрделі келіссөздер нәтижесінде екі елдің мамандары 2009 жылғы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу жобасы бойынша барлық даулы мәселелер бойынша консенсусқа қол жеткізді.
«Ұзақ келіссөздерден кейін рұқсат етілген диапазон ішінде ауытқулардың құнының артуын қолданбау туралы келісімге келінді, сондай-ақ АО «KEGOC» мен ПАО «Интер РАО» арасында ауытқуларды өтемдеу мақсатын көздейтін электр энергиясын сатып алу-сату шарттарының жаңартылған шарттары белгіленді. Олардың ішінде рұқсат етілмеген ауытқулар (150 МВт-тан жоғары – «Курсив») бойынша рентабельділік нормасын 2,5% мөлшерінде қолдану қарастырылған. Бастапқыда Ресей тарапынан рентабельділік нормасын 7–15% дейін арттыру талап етілген, бұл Ресейдің Энергетикалық Жүйесінің ішкі тұтынушыларына ұқсас, бірақ Қазақстан тарапынан бұл ұсыныс қабылданбады», – деді Саткалиев.
Талқылау барысында электр энергиясын сатып алу-сату шарттарында ауытқуларды өтемдеу үшін 0,5% рентабельділік нормасын қолдану және одан тыс диапазон үшін 2,5% рентабельділік нормасын қолдану туралы келісімге қол жеткізілді.
«Содан кейін ұзақ келіссөздер нәтижесінде «Интер РАО» рентабельділік нормасын 15%-дан 5%-ға дейін төмендетті, ал Қазақстан тарапынан рентабельділік нормасын сақтау талап етілгендіктен, бұл деңгей 2,5%-ға дейін төмендеді. Нәтижесінде диспетчерлік график бойынша белгіленген сальдодан фактілік ауытқудың рұқсат етілген орташа сағаттық көлемі +/-150 МВт деңгейінде анықталды, бұл шеңберде қуат, электр энергиясын беру қызметтері ПАО «Россети» желілері бойынша ақысыз болады, ал электр энергиясын сатып алу-сату тең бағамен жүзеге асырылады», – деп хабарлады министр.
Ол рұқсат етілген диапазоннан (150 МВт-тан жоғары) асатын электр энергиясына төлемнің «Россети» және «СО ЕЭС» желілері бойынша қуат, электр энергиясын беру қызметтері үшін төлем, сондай-ақ Ресейдің балансирлеу нарығында қалыптасқан бағалар бойынша электр энергиясын сатып алуды қамтитынын түсіндірді.
Қазақстандық энергетикалық ұйымдармен қамтамасыз етілмеген жоспарлы тұтыну көлемін жабу үшін электр энергиясы коммерциялық негізде сатып алынатын болады – Қазақстанның Энергетика министрлігіне қарасты «Жаңартылатын энергия көздерін қолдау бойынша есеп айырысу-қаржылық орталығы» мен ресейлік «Интер РАО» арасында келісім бойынша. Қазақстан дәстүрлі түрде Ресейден электр энергиясының жетіспейтін көлемдерін импорттады, алайда республикада цифрлық майнерлердің таралуына байланысты электр энергиясының жетіспеушілігі кейде 1 мың МВт-тан асатын, бұл энергетикалық жүйенің жұмысына ауыртпалық түсірді.
«КОРЕМ» компаниясының деректеріне сәйкес, биыл Қазақстан энергетикалық жүйесінде электр энергиясының артықшылығы байқалады. Мысалы, 1-28 қаңтар аралығында Қазақстандағы электр энергиясының жалпы өндірісі 10,404 млрд кВтч, ал тұтыну 10,316 млрд кВтч құрады. Осылайша, жылдың ең суық айында жүйеде тұрақты электр энергиясының артықшылығы байқалды. Сонымен қатар, республика солтүстігінде түнде температура -30С-тан төмен болған ең суық күндерде электр энергиясының жетіспеушілігі дерлік болмады. Мысалы, 22 қаңтарда электр энергиясын өндіру 373,03 млн кВтч, тұтыну 373,05 млн кВтч, 23 қаңтарда – 388,08 млн кВтч және 381,52 млн кВтч болды.
Электр энергиясының жетіспеушілігін үкімет тек электр энергиясын импорттау қажеттілігімен ғана емес, сондай-ақ алғашқы атом электр станциясын (АЭС) салумен де түсіндірді. Дегенмен, қазір үкімет Қазақстанда қатарынан екі алғашқы АЭС салу мүмкіндігі туралы айтып отыр. Алғашында 2035 жылға дейін 2,4 ГВт жалпы қуаттылығы бар екі блоктан тұратын бір АЭС-ті іске қосу қажеттілігі туралы айтылған, ол Алматы облысындағы Улькен ауылында, Балқаш көлінің жағасында орналасады. Екінші алаң Шығыс Қазақстандағы Курчатов қаласы қарастырылуда. Бұрын АЭС-тің үшінші алаңы ретінде Ақтау қаласы қарастырылды, онда 1990-жылдарға дейін бірнеше онжылдықтар бойы ядролық реактор жұмыс істеді.