«АФМ заңсыз әрекеттерді тоқтатты, атап айтқанда, Modern Trading Solutions тауар биржасы, оның басшылығы, биржалық сауда негіздерін бұза отырып, Шубаркуль кен орнынан көмірді тек заңсыз материалдық сыйақы ұсынған тұлғаларға сатты… Бұдан басқа, Modern Trading Solutions тауар биржасы, туыстарына және сенімді адамдарға 23 брокерлік компанияны тіркеп, көмір сатып алу саудасына тек тұрақты түрде ақша сыйақы ұсынған тұлғаларды ғана қатыстырды. Басқа жағдайда, кәсіпкерлер аккредитация мерзімдерін созу, келісімдерді қол қоюдан бас тарту, шектеу жасау және нәтижелерді жою арқылы саудаға қатыстырылмады», — делінген АФМ жариялаған хабарламада.
Тауар биржасының бұл әрекеттері көптеген шағымдарға және келесі жылыту маусымына дайындық кезінде әлеуметтік шиеленіске әкелді. Қазақстан заңнамасына сәйкес, көмірді сауда биржалары арқылы сату бәсекелестікті дамытуға және спекулятивтік делдалдардың қатысуынсыз әділ бағаларды қалыптастыруға ықпал етуі тиіс еді.
«Топтың жыл сайынғы қылмыстық табысы 2 млрд теңгеден астам болды, олар бақылаудағы компаниялар арқылы қолма-қол ақшаға айналдырылды. Тауар биржасының үш басшысына қатысты қамауға алу шарасы қолданылды, ал осындай шарамен бір фигурант іздестірілуде», — деп хабарлады АФМ.
Агенттік басқа ақпаратты жарияламайды. АФМ әлеуметтік маңызды тауарлардың бағаларын қалыптастыруды мониторингтеуді жалғастырып, биржалық мәмілелердің әділ шарттарын қалпына келтіру және тұтынушылардың мүдделерін қорғау бойынша жұмыстар жүргізуде.
eGov сервисі Алматыда тіркелген Modern Trading Solutions-тың тек бір қатысушысын ғана көрсетеді, бірақ оның кім екенін ашпайды. 2023 жылғы аудиттелген қаржылық есептілікте биржаның жалғыз акционері және негізін қалаушы Шингис Туякбаев деп көрсетілген.
Биржаның меншікті капиталы 2023 жылдың соңында 2,437 млрд теңгені құрады, оның ішінде 2,355 млрд теңге жарғылық капитал және 82 млн теңге бөлінбеген пайда. 2023 жылы биржа 84,8 млн теңге пайда алды, ал 2022 жылы 7,2 млн теңге зиян шекті. Биржаның 2023 жылғы табысы 160,3 млн теңгені құрады, ал 2022 жылы 60,67 млн теңге болды.
2024 жылдың наурызында Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі мемлекет көмір өндірушілерін өз өнімдерінің 80%-ын тікелей көмір қоймаларына сатуға міндеттеуді жоспарлап отырғанын хабарлады, олардан отын соңғы тұтынушыларға сатылады, ал жоғары бағаларды көтеретін тиімсіз делдалдарға емес.
АЗРК бұрынғы коммуналды-тұрмыстық көмірдің негізгі өндірушілері «Каражыра» және «Шубарколь Комир» жыл сайын өз өнімдерінің 97%-ын адал емес делдалдарға сататынын атап өтті, олар көмірді соңғы сатушыларға – көмір қоймаларына – орташа 40-45% үстемемен қайта сатады. АЗРК 2022 жыл мен 2023 жылдың бірінші жартыжылдығының көмір бөлшек саудасын талдау нәтижесінде көмірді сату бойынша делдалдық схемаларды анықтады.
Отынның қайта сатылуын болдырмау үшін мемлекет 2021 жылдан бастап көмірді биржалық саудада сату нормасын 10%-дан 50%-ға дейін арттырды. Алдағы уақытта үкімет бұл үлесті 80%-ға жеткізуді және коммуналды-тұрмыстық көмір бағасының өсуін тұрақтандыруға мүмкіндік беретін басқа шараларды қабылдауды жоспарлады.